Jak rozmawiać z dzieckiem o niepełnosprawności?

Dzieci wykazują zainteresowanie widząc osobę z niepełnosprawnością. Przyglądają się, zadają pytania, pragną wyjaśnień. Ta naturalna ciekawość i zainteresowanie różnorodnością jest doskonałym powodem, aby rozmowy na temat szacunku do drugiego człowieka rozpocząć już w wieku przedszkolnym.

Fundacja VERBA powstała w roku 2012. Jej misją jest wspieranie przemian społecznych, kształtowanie pozytywnych postaw i przełamywanie stereotypów funkcjonujących w odniesieniu do osób z niepełnosprawnością. W tym roku VERBA zrealizowała czwartą edycję projektu pt. Niezwykłe Spotkania dzięki współpracy z Fundacją PZU. Fundacja przeprowadziła warsztaty edukacyjne w przedszkolach, których celem było przedstawienie dzieciom tematu niepełnosprawności przez pryzmat możliwości, a nie ograniczeń. W ciągu czterech edycji animatorzy fundacji spotkali się z ponad 40 tysiącami przedszkolaków i uczniów w kilkunastu miastach w Polsce.

Od czego zacząć rozmowę?

Przede wszystkim warto zadbać o to, aby rozmowa o niepełnosprawności nie przebiegała w nerwowej atmosferze. Pamiętajmy, że to my dorośli utożsamiamy niepełnosprawność z chorobą, nieszczęściem i cierpieniem, a dzieci nie są obciążone tymi negatywnymi emocjami. W czasie rozmowy skupmy się na faktach i przekazujmy informacje sprzyjające integracji.

Warto wytłumaczyć dziecku znaczenie słowa niepełnosprawność. Na naszych warsztatach edukacyjnych rozmowę o niepełnosprawności zaczynamy od pytania co rządzi naszym ciałem? Dzieci odpowiadają, że głowa a w niej nasz mózg. Mówimy przedszkolakom, że czasami zdarza się tak, że ciało nie chce słuchać poleceń, które wydaje mózg. A to skutkuje tym, że ktoś może nie móc ruszać ręką lub nogą, może nie widzieć lub nie mówić. Specjalnie ułożyliśmy dla dzieci taką definicję aby odejść od słowa choroba. Wielu rodziców na pytanie dziecka dotyczące spotkanej osoby z dysfunkcją odpowiada na przykład „pani jest chora”, a to rodzi skojarzenie: „aha, chora, lepiej się nie zbliżać”, które nie sprzyja integracji.

Na organizowanych przez fundację VERBA warsztatach przedstawiamy dzieciom aktywnych bohaterów z niepełnosprawnością. Wspólnie czytamy bajki, kolorujemy przygotowane obrazki i gramy w opracowane przez nasz zespół gry, w których obok bohaterów sprawnych występują także ci z niepełnosprawnością. Materiały uświadamiają dzieciom, że nawet jeżeli ktoś porusza się inaczej niż na własnych nogach lub wykonuje pewne czynności przy pomocy specjalnych urządzeń (takich jak aparat słuchowy, proteza lub innych), to wciąż jest pełnowartościowym człowiekiem.

Wśród proponowanych przez nas zabaw są m.in.:

układanie puzzli,
gra memory przedstawiająca aktywnych i wesołych bohaterów z niepełnosprawnością,
kalambury, które uświadamiają, że możliwa jest komunikacja bez użycia mowy,
odgadywanie nazwy przedmiotów z zamkniętymi oczami, wyłącznie za pomocą dotyku pokazuje, że widzieć można nie tylko oczami,
poznawanie alfabetu Braille’a i szukanie napisów w tym języku np. na opakowaniach po lekach,
skakanie na jednej nodze,
rysowanie z utrudnieniem w rękawicy kucharskiej i wiele innych.

Rozmawiamy z dziećmi jak to jest wykonywać pewne czynności trochę inaczej. Podkreślamy, że mimo trudności udało im się zrealizować zadania i wszyscy razem się bawili. Chcemy aby dzieci zrozumiały, że bez względu na ograniczenia każdy z nas może mieć przyjaciół i marzenia.

Z naszych badań wynika, że dzieci pytają o kwestię niepełnosprawności w momencie pierwszego spotkania z osobą z dysfunkcją. Pamiętajmy żeby nie starać się uciszać dziecka ani nie odwracać jego uwagi tylko zareagować spokojnie. W spontanicznej sytuacji skupmy się na przekazaniu dziecku najważniejszych informacji. Powiedzmy, że pani porusza się na wózku i robi zakupy tak jak my. Ktoś przemieszcza się na nogach, a ktoś na wózku. Podkreślmy pozytywy, mówiąc popatrz jak pani świetnie sobie radzi na swoim wózku. – mówi Agata Battek, Prezes Fundacji VERBA

Kiedy i gdzie najlepiej rozmawiać z dzieckiem na temat tolerancji?

Najlepiej działać naturalnie, kiedy pojawi się konkretna sytuacja, bez zbędnego stresu i na pewno nie w napiętej atmosferze. Pretekstem do rozmowy może być np. spotkanie osoby niepełnosprawnej w czasie spaceru, w sklepie i w innych codziennych okolicznościach. Okazją może stać się także lektura książki czy program telewizyjny.

Jak rozmawiać z dzieckiem?

Dopasuj język do wieku dziecka, zadbaj o to, by był dla malucha zrozumiały.
Formułuj jasne i konkretne komunikaty, pozbawione negatywnych lub skrajnych emocji.
Zawsze mów prawdę i uczciwie odpowiadaj na pytania dziecka.
Dostarczaj mu informacji o przyczynach i skutkach danego zagadnienia bez koloryzowania i przeinaczania faktów.
Tłumacz w prostych słowach, co osoba z niepełnosprawnością może robić inaczej, np. osoba na wózku jeździ windą, a nie chodzi po schodach.
Podkreślaj, że osoby z niepełnosprawnością mogą inaczej wykonywać pewne czynności, ale to tacy sami ludzie jak reszta społeczeństwa.
Naucz dziecko, jak może pomóc w konkretnej sytuacji.
Wykorzystaj wyobraźnię dziecka – poproś malucha, żeby choć na chwilę zamknął oczy lub zatkał uszy. To pozwoli mu lepiej zrozumieć, jak odczuwają świat osoby z niepełnosprawnością.

Zdarza się, że rodzice czują się skrępowani, kiedy dziecko dopytuje, dlaczego ktoś wygląda inaczej albo dlaczego jeździ na wózku. Odciągają uwagę malucha, każą mu mówić cicho lub przestać zadawać pytania. W ten sposób sami prowokują sytuację pełną napięcia, w której dziecko zaczyna coraz głośniej domagać się wyjaśnień i nie rozumie, czemu nie może ich uzyskać. Napotkana osoba widzi, że staje się obiektem zainteresowania, a całe zdarzenie przestaje być komfortowe dla wszystkich uczestników.

Dzieci obserwują nas cały czas, bądźmy dla nich wzorem. Nie pokazujmy im negatywnych emocji, nie unikajmy kontaktu wzrokowego z osobami z niepełnosprawnością w sytuacjach, kiedy kilka prostych zdań może wyjaśnić malcowi całą sytuację. Zachowujmy się naturalnie, a wtedy tak będą zachowywać się też nasze dzieci.

Autorka: Renata Wrona, Trenerka rozwoju osobistego, Akredytowana Coach, PR managerka, Autorka poradnika z zakresu sukcesu, rozwoju i relacji w życiu kobiety „Szczęśliwa kobieta – rozwój, kariera, miłość”, Ambasadorka platformy edukacyjnej EPALE, wspierająca działania edukacyjne Fundacji VERBA.